دانشگاه جامع امام حسین علیه السلام - دانشکده مدیریت و اقتصاد

1- مقدمه

براساس نقشه راه ترسیم شده برای دانشکده و پژوهشکده مدیریت و برنامه ریزی راهبردی، يکي از زیرساختهای لازم و ابعاد رسیدن به مرجعیت علمی، برخورداری از آزمایشگاه مرجع مدیریت می باشد.

در دانشگاه جامع امام حسین(ع)، از سال 1395 و ضمن رصد ایده‌ها و حوزه‌های تحقیقاتی نوین در علوم و مهارت‌های رهبری و مدیریت، ایدۀ آزمایشگاه مدیریت توسّط اساتید و پژوهشگران دانشکدۀ مدیریت و اقتصاد مطرح گردید. آغاز تأسیس آزمایشگاه با اختصاص فضای ویژه(طبقه‌ای مجزّا) در دانشکدۀ مدیریت و اقتصاد همراه گردید. آزمایشگاه مدیریت شهیدچمران، ظرف حدود 2 سال، و در فضایی بالغ بر 450 متر مربّع در طبقۀ چهارم دانشکدۀ مدیریت، در موقعیت مرکزی دانشگاه جامع امام حسین(ع) از سال 1397 راه‌اندازی شد.

با شنیدن واژه‌های «آزمایش»، «آزمایشگاه» و «تحقیق آزمایشی»، آن‌چه ناخودآگاه به ذهن متبادر می‌گردد، مطالعات علوم طبیعی است. بسیاری از دانشمندان علوم اجتماعی و علوم رفتاری روش‌های آزمایشی را یکی از ویژگی‌های بنیادین تحقیقات علمی می‌دانند. اگرچه آزمایش تنها روش در دسترس برای تحقیقات علوم اجتماعی نیست، امّا استفاده از آن به طور چشم‌گیری در سال‌های پس از جنگ جهانی دوّم افزایش یافته است. تغییرات تاریخی زیادی در رشد روش‌های آزمایشی مؤثّر بوده است که مهم‌ترین آن‌ها را می‌توان پیدایش موضوعات جدید تحقیقاتی و فنّاوری‌های جدید برشمرد.

در بسیاری از دانشگاه‌ها و دانشکده‌های کشورهای پیشرفتۀ دنیا، در حوزه‌های اقتصاد، مدیریت، کسب‌وکار، علوم رفتاری و علوم تصمیم، روان‌شناسی و... آزمایشگاه‌های مجهّزی توسعه یافته‌اند. کارکرد آزمایشگاه‌های مدیریت و اقتصاد، در هر دو ساحت علمی- پژوهشی و کاربردی- سازمانی بوده است.

شکل: فضای فیزیکی و مجازی برخی از آزمایشگاه های علوم اجتماعی دنیا

در برنامۀ رصد و پایش محیط جهانی، بیش از 50 مورد آزمایشگاه مدیریت و کسب‌وکار در ایالات متّحده، کانادا، استرالیا، کشورهای اروپایی(انگلستان، فرانسه، آلمان، هلند، دانمارک، ایتالیا و...)، روسیه، چین، مالزی و... شناسایی و اطّلاعات مربوط به آن‌ها اعم از حیطه‌های تحقیقاتی، فنّاوری‌ها و تجهیزات، خبرگان موضوعی و... مورد تحلیل و بررسی قرار گرفت.

شکل: آزمایشگاه تحقیقات رفتاری دانشکدۀ اقتصاد و علوم سیاسی لندن، انگلستان

شکل: آزمایشگاه کسب و کار تسینگ خوا، پکن، چین

شکل: آزمایشگاه اقتصاد تجربی سنت‌لاورنس، نیویورک، امریکا

شکل: آزمایشگاه‌های رفتاری دانشگاه ملّی استرالیا

در کشورمان اگرچه آزمایشگاه‌هایی در رشته‌های روان‌شناسی در حوزۀ علوم رفتاری توسعه یافته‌اند، امّا ایدۀ طرّاحی و ساخت آزمایشگاه در زمینۀ مدیریت، اقتصاد و کسب‌وکار، ایده‌ای نوین بوده و تنها دانشگاه تهران از سال 1396 آزمایشگاه تحقیقات کسب‌وکار را افتتاح و با کارکردهای پژوهشی استفاده نموده است.

شکل: آزمایشگاه کسب و کار دانشگاه تهران

در مجموع بررسی نمونه های آزمایشگاهی در دنیا نشان می دهد که آزمایشگاه های مدیریت و کسب و کار، محدود به حوزه پژوهش نبوده و حوزه های دیگر نظیر حوزه آموزش، حوزه استعدادیابی، حوزه توانمندسازی را نیز شامل می شود.

2- ابعاد و کارکرد های آزمایشگاه مدیریت دانشگاه جامع امام حسین(ع)

این آزمایشگاه در چهار بعد اصلی به شرح زیر طراحی شده است که از این جهت آزمایشگاه جامع و مرجع محسوب می شود. اغلب آزمایشگاه های مدیریت موجود در دنیا در یک یا حداکثر دو بعد از موارد زیر فعال هستند:

1) تحقیق آزمایشگاهی با تجهیزات هوشمند و علوم شناختی

2) شبیه سازهای مجازی مدیریتی

3) مهارت های فردی و تیمی و بازیوارسازی

4) موردکاوی های هوشمند.

هرکدام از ابعاد آزمایشگاه نیز متمرکز بر کارکردهای آن شده است که در شکل زیر نمایش داده شده است:

شکل: کارکردهای آزمایشگاه مدیریت

در ادامه هرکدام از چهار بعد ایجاد شده در آزمایشگاه مدیریت به طور مختصر توضیح داده خواهد شد:

3-موردکاوی های هوشمند

موردکاوی‌های هوشمند مدیریتی، یکی از ابعاد آزمایشگاه مدیریت است که با استفاده از رخدادهای سازمانی واقعی و شبه‌واقعی به آموزش دانشجویان می‌پردازد.

قابلیت‌های موردکاوی‌های هوشمند عبارتند از:

- درگیر نمودن دانشجویان با مسأله‌های رایج و واقعی سازمان‌ها

- ایجاد ارتباط منسجم و هدفمند میان دانشگاه و سازمان‌ها

- روشی جهت آموزش به‌وسیلۀ موردها و مسائل واقعی (پس نگر)

- روشی جهت آموزش از طریق خدمات مستشاری (پیش نگر)

در آزمایشگاه مدیریت، مدل بومی برای موردکاوی های هوشمند به شرح زیر طراحی شده است:

شکل: مدل بومی موردکاوی های هوشمند

این مدل بومی با استفاده از طراحی فیزیکی منحصر به فرد اطراحی و اجرا می شود که در شکل زیر نشان داده شده است.

شکل: اجرای موردکاوی‌های هوشمند با موضوعات سازمانی بومی

متناسب با موضوع هرکدام از موردکاوی ها نیز فضای فیزیکی این بعد از آزمایشگاه قابل انعطاف می باشد که برخی انواع آن در شکل زیر نشان داده شده است:

شکل: فضای فیزیکی منعطف موردکاوی هوشمند در آزمایشگاه مدیریت

در یک تعریف موجز، روش تحقیق آزمایشی در مدیریت روشی است که در آن پدیده‌های مدیریتی در فضایی شبیه به آزمایشگاه‌های علوم پایه مطرح شده و مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرند تا اثرات متغیرهای مختلف بر روی رفتار مدیران و دانشجویان مدیریت مورد بررسی قرار گیرد.

شکل: انواع پژوهش آزمایشی

در حال حاضر آزمایشی درخصوص بررسی هم‌بستگی میان سبک تفکّر منطقی/ شهودی مدیران با توانمندی آن‌ها در مدیریت تعارض سازمانی در آزمایشگاه در حال انجام است. در طرّاحی این آزمایش از نمونه‌ بازی‌کاری(Gamification) مدیریت تعارض و پرسشنامه‌های استاندارد سبک تفکّر منطقی/ شهودی REI40 و CRT استفاده شده است.

شکل: تجهیزات تحقیق آزمایشی در آزمایشگاه مدیریت

مختصر کارکرد: ماشین‌های EEG معمولاً شامل چند کانال هستند. سیگنال‌های مغزی توسّط دستگاه دریافت شده، تقویت و حذف نویز می‌شود. سیگنال‌ها را می‌توان به همین شکل ثبت کرد یا جهت انجام پردازش‌های بیشتر مانند محاسبه طیف فرکانسی سیگنال و طبقه‌بندی و اعمال الگوریتم‌های تشخیصی، به دیجیتال تبدیل و وارد کامپیوتر کرد.

زمینه‌های پژوهش: سیگنال‌های مغزی حاوی اطلاعات مفیدی از جمله برانگیختگی‌های حسّی و احساسات مثبت و منفی هستند. مطالعۀ این سیگنال‌ها کاربردهای تشخیصی و تصمیم‌گیری در زمینه‌های مختلف مدیریتی را فراهم می‌آورد؛ از جمله بررسی واکنش افراد به محرّک‌های خاص، مطالعۀ کیفیت تصمیم‌گیری مدیران، تکمیل پرونده‌های استعدادیابی و ارتقا از جنبه‌های شناختی و... .

نمونۀ آزمایشگاه‌های استفاده کننده در کشور: آزمایشگاه تحقیقات کسب و کار دانشگاه تهران، آزمایشگاه نگاشت مغز دانشگاه تهران، آزمایشگاه واسط مغز- مغز و ثبت مغزی دانشگاه شهید بهشتی، آزمایشگاه ملّی نقشه‌برداری مغز

نمونۀ آزمایشگاه‌های استفاده کننده خارج از کشور: آزمایشگاه رفتاری دانشگاه آلتو فنلاند، آزمایشگاه رفتاری ارسموس دانشگاه روتردام هلند، آزمایشگاه EEG و رفتار دانشگاه لودویگ آلمان، آزمایشگاه اقتصاد رفتاری(Neuroeconomics) دانشگاه کالیفرنیا.

محیط‌های شبیه‌سازی شده، کاربران را قادر می‌سازد تا با هزینه‌ای بسیار کم‌تر خود را در موقعیت تصمیم‌گیری قرار دهند و ضمن ارزیابی، مهارت‌ها و توانمندی‌های لازم را بیاموزند یا مورد سنجش قرار دهد.

همچنین ابزارهای اندازه‌گیری در سنجش در مسائل رفتاری و شناختی، بازخوردهای دقیق و علمی برای اساتید، تصمیم‌گیرندگان و مدیران جهت کشف و پرورش استعدادها در موضوعات سازمانی و مدیریتی فراهم می‌آورد.

در این بعد از آزمایشگاه، تاکنون ترجمه و بررسی بیش از 35 مورد شبیه‌ساز مجازی دانشگاه هاروراد انجام شده و بالغ بر 5 نمونه شبیه‌ساز بومی مدیریت طراحی و اجرایی شده در آزمایشگاه برای آموزش دانشجویان مورد استفاده قرار میگیرد.

هدف از بازی‌کاری یا بازی‌پردازی(Gamification)، استفاده از عناصر و اجزای بازی در انجام فعالیت‌های شغلی، آموزشی، سازمانی و مشارکتی است که انگیزه‌بخشی به دانش‌پذیران و کارکنان را در پی دارد. بازی‌کاری می‌تواند هم در فضای حقیقی و هم در فضای مجازی طرّاحی و اجرا شود. در سیستم‌های آموزشی نوین، انجام فعالیت‌های تعاملی، همکارانه و پروژه‌های تیمی، جزء جدایی‌ناپذیر دوره‌های گوناگون است که پرورش خلاقیت اساتید و دانشجویان را در پی خواهد داشت.

شکل: محیط فیزیکی شبیه سازهای مجازی مدیریت

در این بعد از آزمایشگاه مدیریت، برای نخستین بار در کشور ایران، شبیه سازهای بومی یادگیری مفاهیم مدیریتی طراحی و پیاده سازی شده است. فرایند و مراحل بومی طراحی و تولید این شبیه سازهای بومی به شرح زیر بوده است:

جدول: فرایند طراحی و تولید بومی شبیه سازهای مجازی در آزمایشگاه مدیریت

در ادامه برخی از محصولات شبیه سازی ها و بازیکاری های مجازی مدیریتی طراحی شده در آزمایشگاه مدیریت معرفی شده است:

شکل: معرفی اولین سامانه های شبیه ساز مجازی بومی آزمایشگاه مدیریت

4- باززیوار سازی وبازی های مدیریتی

یکی دیگر از ابعاد اصلی آزمایشگاه توسعه مهارت های فردی و تیمی می باشد. در همین بعد بازی های فیزیکی و آموزش های مهارتی ویژه ای طراحی شده که متناسب با نیاز توسعه ای دانشجویان، مورد استفاده قرار می گیرد.